Қазақстандық ауылдарды дағдарыстан шығарудың жолдары анықталды

2024 жылы Қазақстанда ауылдық жерлерден 14 мыңнан астам адам көшіп кеткен. Бұл – 2000 жылдан бергі ең жоғары көрсеткіш. Төмен табыс, әлсіз инфрақұрылым, өмір сүру сапасының нашарлауы – адамдарды қалаға көшуге итермелейтін себептердің бір бөлігі ғана. Ұлттық статистика бюросының дерегінше, қазір ауылдық жерде 7,5 млн адам, ал қалаларда 12,5 млн адам тұрады. Урбанизация – әлемдік үрдіс болғанымен, сарапшылар Қазақстан үшін бұл үдерістердің елеулі экономикалық салдары барын атап өтеді.

Ауыл мен қала арасындағы тепе-теңдікті қамтамасыз ете алатын тетіктер туралы BAQ.KZ материалынан оқыңыз.

Урбанизация – болдырмауға келмейтін үдеріс

R-Finance қаржы кеңесшісі Арман Байғановтың айтуынша, ауылдық жерлерден халықтың кетуі – жаһандық тренд. Дегенмен табысты елдер ауыл халқының санына емес, аграрлық саланың тиімділігіне басымдық береді.

Өңірлік саясатқа келгенде, жалпы қабылданған үрдістер бар екенін түсіну керек. Урбанизация жүріп жатыр, ауылдық жерлерден халықтың біртіндеп кетуі жалғасады. Бұл – бүкіл әлемге тән құбылыс. Мысалы, Нидерландта халықтың шамамен 90 пайызы қалаларда тұрады, Францияда бұл көрсеткіш 82 пайызға жуық. Бірақ оларда бір артықшылық бар: ауылдағы 10–20 пайыз халық бүкіл елді асырап отыр және аграрлық саланың жоғары тиімділігі есебінен экспортқа да шығара алады, – деді Арман Байғанов.

Сарапшы Қазақстан үшін ауыл халқы санының қысқаруы заңды екенін, алайда бұл үдерістің сапасы мен өнімділік деңгейі шешуші мәнге ие екенін атап өтті.

Қазақстанда да ауыл халқының саны азаяды, бірақ бұл сапалы түрде жүруі маңызды. Мемлекет ауыл шаруашылығын қолдауы керек. Қаржыландырудың өсуі нақты мақсаттармен қатар жүруге тиіс. Мемлекеттік қолдау жай ғана “бар” болмауы керек. Қаражат көлемі екі-үш жыл бұрынғыдан екі есе артты, бұл жақсы үрдіс. Бірақ агротехнологиялар, асыл тұқымды шаруашылықты дамыту, өнімділікті арттыру сияқты нақты көрсеткіштерге бағытталған сапалы қаржыландыру қажет, – дейді ол.

Ұсақ шаруашылықтар және тұрақтылық мәселесі

Арман Байғанов аграрлық сектордың құрылымына да ерекше тоқталды. Оның айтуынша, ұсақ шаруашылықтар көбіне экономикалық тұрғыдан әлсіз келеді.

Мүмкін, оларға автоматтандыруды күшейту қажет шығар. Еуропа мен АҚШ-та автоматтандырудың арқасында еңбек өнімділігін арттырған шағын фермерлік шаруашылықтар бар, бірақ жалпы алғанда, ол жақта да ұсақ шаруашылықтар дотацияға тәуелді. Әлем бойынша негізгі тауарлық өнімді ірі және орта аграрлық компаниялар, агрохолдингтер өндіреді. Олар маркетингке қаржы сала алады, делдалдар санын азайтады, өнімді тікелей жеткізіп, тіпті экспорттай алады, – деді сарапшы.

Сондай-ақ сарапшы Беларусьті мысалға келтірді. Бұл елде шаруашылықтарды ірілендіру мен өнімділікті арттыруға басымдық берілген.

Беларусьте ауыл шаруашылығындағы еңбек өнімділігі 5–6 есе жоғары. Себебі негізгі тауарлық өнімді ірі және орта агрохолдингтер өндіреді. Бір жұмысшы бірнеше есе көп өнім шығарып, тіпті Ресей нарығында да бәсекеге қабілетті, – деді Байғанов.

Кадр тапшылығы және цифрландыру

Сарапшы ауылдық жерлердегі тағы бір жүйелі мәселе ретінде білікті кадрлардың жетіспеуін, әсіресе технологиялық өзгерістер аясында атап өтті.

Қазір – цифрландыру, автоматтандыру, жасанды интеллект дәуірі. Ауыл шаруашылығы компанияларының бәсекеге қабілеттілігін арттыру үшін мемлекеттік саясат сапалы оқытумен қамтамасыз етілуі тиіс. Тек агрономияны ғана емес, заманауи технологияларды, цифрландыруды, егістік алқаптарын паспорттауды, деректер базасымен жұмыс істеуді білетін мамандар қажет, – деді ол.

Сонымен қатар ғылым, білім беру жүйесі, мемлекет және ауыл арасындағы тұрақты байланысты қалыптастырудың маңызын атап өтті. Оның сөзінше, аграрлық жоғары оқу орындары, ғылыми институттар мен нақты өндіріс бір мақсатқа – практикалық нәтижеге жұмыс істеуі керек. Ал мемлекеттің рөлі – инновацияларды жүйелі түрде қаржыландырып, ғылыми әзірлемелердің өндіріске жетуіне жағдай жасау.

Жастар неге ауылда қалмайды?

Арман Байғановтың пайымдауынша, көші-қон себептері тек экономикамен шектелмейді, олар өмір сапасымен тікелей байланысты. Ауылдар ірі қалалардан білімге қолжетімділік, білікті мамандардың болуы, мәдени және әлеуметтік мүмкіндіктер тұрғысынан жиі ұтылады. Соның салдарынан ауыл көп адам үшін тартымды орта ретінде қарастырылмайды.

Мәселені шешудің бір жолы ретінде ол вахталық жұмыс тәсілін атады.

Ірі агрохолдингтер мен фермерлік шаруашылықтар вахталық форматты енгізе алады: мамандар бір ай ауылда, бір ай қалада жұмыс істейді. Бұл жұмысты тартымды етіп, кадр табуды жеңілдетеді. Ал ұсақ шаруашылықтар үшін мұндай модель ресурстар мен ауқымның шектеулі болуына байланысты қолжетімсіз, – деді ол.

Ауыл шаруашылығын қолдаудың маңызы

Сарапшы сөз соңында ауыл шаруашылығын қолдау елдің экономикалық тұрақтылығы мен әлеуметтік теңгеріміне тікелей әсер ететінін айтты.

Қазір ауылдық жерде халықтың шамамен 36,5 пайызы тұрады. Егер біз ауыл шаруашылығын қолдамасақ, азық-түлік қауіпсіздігін жоғалту қаупі бар. Қазірдің өзінде азық-түлік бағасының өсіп жатқанын көріп отырмыз, ал азық-түлік инфляциясы бірнеше жыл бойы жалпы инфляциядан жоғары, – деді Арман Байғанов.

Ол сондай-ақ ауылдан халықтың бақылаусыз кетуі қалалардағы жұмыссыздықтың артуына және әлеуметтік шиеленістің күшеюіне әкелуі мүмкін екенін ескертті.

Қала мен ауыл арасындағы тепе-теңдік сақталмаса, бұл ауыр салдарға соқтырады. Мемлекет бұған жол бермеуі керек. Сондықтан ауыл шаруашылығына жүйелі әрі сапалы қолдау қажет, – деп түйіндеді сарапшы.